खुला प्रतिस्पर्धाबाट उपकुलपतिको नियुक्ति कति दुरगामी ?

२०१२ सालमा संगठित र २०१६ सालमा स्थापित नेपालकै सबैभन्दा पुरानो र संरचनाका हिसाबले सबैभन्दा ठुलो विश्वविद्यालय हो, त्रिभुवन विश्वविद्यालय । यसका बारेमा जतिसुकै नकारात्मक टिप्पणी आऊन्, यहाँबाट उत्पादित जनशक्तिले विश्वका हरेक कुनामा उपस्थिति जनाएर यसको गरिमालाई बढाएका छन् । युवा जनशक्ति बिदेसिएकामा विश्वविद्यालयलाई दोषी देखाउन खोजिएको पाइन्छ, तर यो बिदेसिएको जनशक्ति यही त्रिभुवन विश्वविद्यालयको शैक्षिक जगमा टेकेर विदेशी विश्वविद्यालयमा प्रवेश पाउन सक्षम भएको कुरा बिर्सन हुँदैन । 

नेपालको शैक्षिक विकासमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयको योगदान अतुलनीय छ । विश्वविद्यालय आफैँ रोजगारी सिर्जना गर्ने संस्था होइन, यसको मुख्य काम ज्ञानको सिर्जना गर्ने र दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्नु हो । रोजगारी र बेरोजगारीको अवस्था सरकारले लिएको नीति र त्यसको कार्यान्वयनमा निर्भर हुन्छ । 

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा उपकुलपतिको नियुक्ति ‘त्रिभुवन विश्वविद्यालय संगठन तथा शैक्षिक प्रशासनसम्बन्धी नियम, २०५०’ को परिच्छेद ४५ को दफा १५१ को उपदफा १ बमोजिम कुलपति (प्रधानमन्त्री) ले गर्नेछन् । उपकुलपति विश्वविद्यालको प्रमुख नेतृत्व हुने भएकाले उसमा प्राज्ञिक विशिष्टता, प्रशासनिक दक्षता र राजनीतिक चेत हुन आवश्यक छ । प्राज्ञिक विशिष्टता हुँदैमा प्रशासनिक दक्षता हुन्छ नै भन्ने हुँदैन । त्यसैले यी तिनै गुणले सम्पन्न उपकुलपतिले मात्र प्रशासनिक रूपमा समन्वयकारी भूमिका खेल्दै विश्वविद्यालयको प्राज्ञिक मर्यादा कायम राख्न सफल हुन्छन् । विश्वविद्यालयमा प्राध्यापन गर्ने सबै तहका प्राध्यापकको आधारभूत शैक्षिक उपाधि र कामको प्रकृति एउटै हुने भएकाले पनि ज्ञान र विज्ञताका हिसाबले सबैजसो प्राध्यापकको योग्यता समान किसिमकै हुने गर्दछ । यद्यपि थप मेहनत, परिश्रम र लगनशीलताले केही प्राध्यापकहरू तुलनात्मक रूपमा प्राज्ञिक क्षेत्रमा आफूलाई अब्बल प्रमाणित गर्न सफल भएका छन् ।